📚قلب در علم بدیع
🔻قلب یکی از فنون زبان عربی است. البته قلب دو نوع می باشد، یکی قلب در کلمه و دیگری قلب در کلام
🔸 قلب در کلمه را در علم تصریف بررسی می کنند و نام دیگر آن"قلب مکانی" می باشد.
قلب تصریفی در صورتی است که بعض حروف کلمه را بر بعض دیگر مقدم کنید و اغلب در "معتل" و "مهموز" این قلب اتفاق می افتد مثل کلمه ی (الحادی، القِسیّ، أیِس،آرام)
🔻 قلب در کلام هم دو نوع است :
الف) قلب در علم بدیع
ب) قلب در علم بیان
و ما مرادمان قسم اول می باشد.
💠 این نوع قلب کلام را زیبا و نیکو می کند و هدف از این قلب زیبا کردن کلام می باشد. و برای همین اندیشمندان علم بدیع ، آن را از "محسّنات لفظیة" شمرده اند.
📕 قلب به این معنا این است که اگر از آخر کلام به اول کلام شروع به خواندن کنید ، کلام همانطور است که اگر از اول بخوانید.
🌀در ضمن مثال توضیح می دهیم تا به خوبی مسئله روشن شود و از آنجا که این قلب هم در نظم و هم در نثر واقع شده از هر دو مثال می آوریم :
💠 گاهی در شعر بگونه ای است که هر یک از دو مصرع را وقتی از آخر می خوانید این گونه است مثل قول حریریّ :
🔻 أرانا الإله هلالا أنارا
اگر این مصرع را از آخر به اول بنویسید همانطور می شود که از اول به آخر می خوانید.
💠 گاهی هم مجموع بیت این چنین صفت را دارد و قلب نسبت به کل بیت صورت گرفته مثل قول قاضی ارّجانی :
🔻 مودّته تدوم لکلّ هول -- و هل کلّ مودّته تدوم
یا همانند قول حریریّ :
🔻 أسْ أرْملاً إذا عرا-- وارْعَ إذا المرءُ أسا
أسنِدْ أخا نَباهةٍ--أبِنْ إخاءً دَنَّسا
أُسْلُ جَناب غاشم--مُشاغِبٍ إنْ جَلَسا
أُسْرُ إذا هبّ مِرّا--وارمِ به إذا رَسا
أُسْکن تقوَّ فعسی--یُسْعِفُ وقت نَکسا
نکته : حروف مشدد در این باب در حکم مخفف است.
💠 گاهی هم در نثر این قلب صورت می گیرد و مثال آن از قرآن:
«وَ کُلٌّ فِی فَلَکٍ» یا «رَبَّک فَکَبِّر»
اگر این آیات را از آخر به اول هم بخوانید همان معنا را می دهد.
و مثل قول حریریّ :
«ساکب کاس» «لُمْ أخا ملّ» و....
منبع : شرح الشافیة 1:21، المطوّل 137-138 ، شرح المقامات 2:204 ، مقامات الحریری 153-155
-----------
یادداشت های یک طلبه
